ఈ ప్రశ్న పురాణకాలం నుంచీ అడుగుతున్నదైనా ఈనాటికీ సమాధానం మాత్రం దొరకలేదు. రోజులు మారాయి ఆడవాళ్ళు ఏదైనా చేయగలరని అనుకుంటున్న ఈ రోజుల్లో నిప్పుల కొలిమిలో నిలువునా కాలిపోతున్న మహిళలు ఇంకా ఎందరో వున్నారు. ఉదాహరణ నా స్నేహితురాలి కధే. నా చిన్ననాటి స్నేహితురాలి జీవితం పెళ్ళి అయిన మూడునాళ్ళకే కన్నీళ్ళ పర్యంతం అయింది. తన పెళ్ళి అయిన నెల లోపే నేను విన్న మొదటి వార్త తను భర్తని వదిలి వచ్చేసిందని. నేను షాక్ తో తనకి ఫోన్ చేసినపుడు తన భర్త ప్రవర్తన నచ్చకే వచ్చేసాననీ ఇంకేమీ అడగద్దనీ అనటంతో నేను మరేమీ మాట్లాడలేకపోయాను. కొద్ది రోజుల గడువు తరువాత నేను మరొకసారి తనతో మట్లాడటానికి ప్రయత్నిస్తే నా స్నేహితురాలి అమ్మగారు ఫోన్ తీసారు. నేను నా స్నేహితురాలి గురించి వాకబు చేయగానే, ఆవిడ తన కూతురుకు తనకు ఏ సంబంధం లేదనీ, భర్తను వదిలి వచ్చిన దానితో ఎవరూ మాట్లాడమనీ చెప్పి ఒకటే చీవాట్లు నా స్నేహితురాలిని. ఆఖరికి వాకబు చేయగా తను వేరే వూరిలో వుండి చదువుకుంటోందని తెలిసింది. పోనీలే మనసు మరొకదానిపైన మళ్ళించి మంచిపని చేసిందని అనుకున్నా, “ఇంత తొందరపాటు పని ఎందుకు చేసింది? కొద్ది రోజులు భర్త ని అర్ధం చేసుకొనే ప్రయత్నం చేసి ఉండచ్చు కదా!” అని నా మనసులో అనుకోకుండా ఉండలేకపోయాను. అలా ఒక సంవత్సరం గడిచింది. నేను వీలు దొరికినపుడల్లా నా స్నేహితురాలి యోగక్షేమాలు కనుక్కుంటూనే ఉన్నాను. తను చదువును కొనసాగిస్తూ, కాలాన్ని వృధా చేయకుండా ఎవరి అండ దండా లేకుండా గడుపుతుంటే తన గుండె ధైర్యాన్ని మెచ్చుకోకుండా ఉండలేకపోయాను. కానీ మనం సంఘం మధ్య, కట్టుబాట్ల సంకెళ్ళ మధ్య ఉన్నామని, అవి మన బతుకు మనల్ని బతకనివ్వవని ఆ క్షణం మరిచాను.
ఒక రోజు నా స్నేహితురాలు నాకు ఫోన్ చేసి తను తన భర్త దగ్గరకు వెళ్ళిపోతున్నానని చెప్పింది. రేపో మాపో విడాకులు తీసుకోవాలనుకుంటున్న తనలో ఈ మార్పు ఏమిటని అశ్చర్యం వేసింది. తన నిర్ణయం వెనుక తన తల్లితండ్రుల ఒత్తిడి చాలా వుందని, వారు తన వల్ల బయట ఎవరికీ మొహం చూపించలేకపోతున్నారనీ పైగా వారి అండ లేకుండా తను ఎన్నాళ్ళు ఒంటరిగా ఉండగలననీ అంది. తన భర్త కూడా తన రాకకు సరే అన్నాడనీ అంటే పోనీలే అంతా తన మంచికే జరిగిందని అనుకున్నా. ఆమె తన భర్త దగ్గరకు వెళ్ళి సుఖంగా ఉందని అనుకుంటున్న సమయం లో మరొకసారి తనకి ఫోన్ చేస్తే, తన కొత్త జీవితం ఎలా ఉందని అడిగితే, ఆమె సమాధానం ‘నరకం’ లా ఉందని. తన భర్త ఏ మాత్రం మారలేదనీ, అతనికి లేని దురలవాటు లేదనీ, శారీరకంగా మానసికంగా హింసననుభవిస్తున్నాననీ అంటే గుండె తరుక్కుపోయింది. ఆమెని తిరిగి కాపురానికి రమ్మన్నది కట్నం వెనక్కి ఇవ్వాల్సి వస్తుందన్న కారణం చేతనేననీ అన్నది. పోనీ ఈ నరకం నుంచి వెళ్ళిపోదామంటె తన తల్లితండ్రులు ఛస్తామని బెదిరించటం వల్ల వేరే దారి తనకు లేదని అంటే నా చిన్ననాటి స్నేహితురాలి కోసం ఏమీ చేయలేని అశక్తురాలినై పోయాను. ఆమె తల్లి తో మాట్లడితే ప్రయోజనం ఉంటుందనుకుంటే, కూతురు ఏమైపొయినా ఫరవాలేదు కానీ తనకి పరువే ముఖ్యం అనే ఆమె సమాధానానికి ఆమెని నిందించాలో లేక ఆమెనలా మార్చిన లోకాన్ని నిందించాలో తెలీక మరోసారి అశక్తురాలినైపోయాను. ఉన్నత చదువు చదివీ తన బతుకు తను బతకలేక, భర్త కాళ్ళ కింద పడుండమని తల్లే చెప్తుంటే మౌనంగా రోదిస్తున్న నా స్నేహితురాలి జీవితం ప్రతి క్షణం కళ్ళ ముందు మెదులుతుంటే, కట్టుబాట్లని, సంఘాన్ని అసహ్యించుకోవటం తప్ప మరేమి చేయగలను. ఎంతమంది వీరేశలింగాలు పుట్టినా, ఎంతమంది గాంధీలు పుట్టినా, మారని సంఘం, లోకులు, ‘స్త్రీ కి స్త్రీ యే శత్రువు’ అనే మాటని నిజం చేస్తున్న తోటి స్త్రీ లు ఉన్నంతవరకూ స్త్రీ స్వాతంత్ర్యం మాత్రం కలలో మాటే.
వసుంధర 